North British. Przeciwko DCL, pod rękę z…Diageo

W świecie whisky za najważniejsze, zresztą nie bez kozery, uchodzą whisky słodowe, czyli single malt. Nawet średnio zorientowany miłośnik trunku jest w stanie niemal jednym tchem wymienić przynajmniej pięć gorzelni produkujących takową. Tymczasem najwięcej wytwarza się i spożywa whisky mieszanej. A kilku uznanych marek blendów zapewne by nie było, gdyby nie North British.

Przeciw monopolowi

Geneza powstania North British jest o tyle prozaiczna, co całkowicie zrozumiała. Otóż pod koniec XIX wieku wszelkiej maści blenderzy musieli liczyć się z tym, iż whisky zbożową mogli zakupić jedynie z jednego dostępnego źródła – od należącej do DCL destylarni Cameronbridge. Dlatego też w 1885 roku trzech panów – Andrew Usher II, William Sanderson i John M. Crabbie – wspomaganych przez licznych akcjonariuszy (byli to J. McLennan, A. Murdoch, G. Robertson i J. Somerville), założyło (w celu budowy gorzelni zbożowej whisky rzecz jasna) spółkę North British Distillery Company Ltd.

Na starej farmie

W celu budowy zakładu wydzierżawiono (koszt dzierżawy wynosił 50 funtów rocznie), a następnie zakupiono 10-hektarową działkę, na której wcześniej znajdowała się farma trzody chlewnej. Umiejscowiona na obrzeżach Edynburga, w rejonie Gorgy i Darly (obszary-dzielnice nieopodal centrum miasta), na Wheatfield Road, miała świetne, strategiczne położenie (blisko do sieci kolejowej, portu w Leith oraz bezpośredni dostęp do miejskiej kanalizacji).

Pochodzenie nazwy

North British ma dość nietypową nazwę jak na szkocką destylarnię. Miano to ma swoje odniesienie do szkockiej historii. Otóż tak Anglicy zwykli nazywać Szkocję od momentu przegranego przez Szkotów powstania jakobickiego (1745-1746). Termin ten ma zabarwienie pejoratywne, toteż nazwanie nim gorzelni whisky to także pewien „prztyczek” wobec Anglików, nieprawdaż?

Początki

Gorzelnię wybudowano w latach 1885-1887 za niebagatelną kwotę 142 tysięcy funtów. Pierwsze destylaty spłynęły z alembiku typu Coffey we wrześniu 1887 roku, zaś w pierwszym pełnym roku produkcji wytworzono 3,6 miliona litrów gotowej whisky. Co ważne, pierwszych 20 lat działalności zakładu przyniosło jego współwłaścicielom aż 440% stopy zwrotu z inwestycji!

Trzyletni bój prawny o whisky zbożową

W 1905 roku nastał prawny spór o definicję whisky jako takiej. Otóż chciano zakazać nazywania whisky destylatów, które nie zostały stworzone z jęczmiennego słodu i nie poddane destylacji w klasycznym alembiku do destylacji przerywanej (pot still). Na szczęście 3 lata później ostatecznie ustalono prawo, które pozwalało whisky zbożowej do używania określenia „whisky”.

Aceton

Pierwsze poważniejsze komplikacje w North British przypadły na lata I Wojny Światowej. Produkcja została wstrzymana, a zakład przekształcono tak, by mógł produkować…aceton z kukurydzy!. Był on potrzebny do wytwarzania kordytu, zamiennika prochu strzelniczego. Do rozpoczęcia produkcji acetonu jednak nie doszło, wojna się skończyła, a gorzelnia ponownie musiała „przestawić działa”. Wyrób whisky wznowiono w 1920 roku, zaś w 1925 roku ponownie osiągnięto stan produkcji sprzed wojny (9 milionów litrów destylatu rocznie).

II Wojna Światowa

Już w grudniu1939 roku gorzelnię ponownie zamknięto, oczywiście z powodu kolejnej wojny. North British wykorzystywano wtedy jako magazyn zboża (którego notorycznie brakowało), później, w 1944 roku, jako magazyn zaopatrzenia dla tzw. D-Day (lądowanie aliantów w Normandii). Ponowne wznowienie produkcji nastąpiło dopiero w 1949 roku.

North British Lunch

North British Lunch to spotkanie upamiętniające zakończenie II Wojny Światowej. Inicjatywa ta została zainicjowana wraz z ponownym otwarciem zakładu w 1949 roku i, rokrocznie, trwa do dziś. Jest to wielkie wydarzenie dla całej kadry kierowniczej z firm z branży szkockiej whisky.

Saladin Box

Po wznowieniu produkcji w 1949 roku North British od razu przeszła do historii szkockiego gorzelnictwa – była pierwszą szkocką gorzelnią, w której zainstalowano specjalne aparaty do słodowania jęczmienia, tzw. Saladin Box. Wynalazł go pod koniec XIX wieku francuski pułkownik Charles Saladin w celu ograniczenia pracy fizycznej podczas słodowania. Usprawniło to proces produkcji oraz sprawiło, że dzięki mechanicznemu obracaniu ziaren jęczmienia przestały się weń wplątywać jego korzenie. Obecnie system ten został zastąpiony jeszcze bardziej wydajnym systemem bębnowym.

Powojenny rozkwit

W latach 50-tych XX wieku nastąpił rozkwit w North British. Na początek powrócono do stanu produkcji sprzed I Wojny Światowej, następnie, pod koniec lat 50-tych, poszerzono teren gorzelni (wykupiono dawną zajezdnię tramwajową pod nowe magazyny). W 1967 roku na 2 lata otwarto ponownie kamieniołom w Northumberland, by zapewnić budulec pod nowe budynki.

Lata 70-te XX wieku w North British

W 1970 roku zakupiono kolejne 30 akrów ziemi w Addiewell (West Lothian) pod kolejnych 7 magazynów (w 5 lat później dodano następne 3). Zresztą w 1975 roku przejęto kolejne 30 akrów ziemi (naprzeciw zakładu), co spowodowało, iż produkcja w 1979 roku wyniosła już ponad 36 milionów litrów gotowego destylatu.

Kryzys lat 80-tych XX wieku

Koniec lat 70-tych i początek 80-tych przyniosły kryzys na rynku whisky. Produkcję ograniczono do nieco ponad 11 milionów litrów destylatu rocznie. Na szczęście North British przetrwała ten trudny okres, a po zamknięciu w 1988 roku drugiej destylarni zbożowej z Edynburga, Caledonian, została sama na placu boju (do dziś to jedyna gorzelnia whisky w stolicy Szkocji). Dzięki temu oraz dzięki zwrotowi ku lepszemu na rynku whisky roczna produkcja w North British na początku lat 90-tych XX wieku wyniosła już ponad 41 milionów litrów destylatu.

Zmiany właścicielskie

Przez dziesięciolecia North British zarządzana była przez kooperację różnych podmiotów prywatnych. W latach 60-tych XX wieku udziałowcami zakładu byli także m. in. William Teacher, Robertson & Baxter, IDV czy Seagram. W 1993 roku doszło do znaczącej zmiany właścicielskiej. Otóż pieczę nad gorzelnią przejęła spółka joint venture należaca do Robertson & Baxter, Lothian Distillers Co., która obecnie jest w równym stopniu własnością Diageo (od 1997 roku) i Edrington Group (od 1999 roku).

Zatoczone koło

To bardzo ciekawe, że jedną gorzelnią zarządzają dwie bardzo silne na rynku firmy. Jeszcze ciekawsze, że North British powstała w opozycji do monopolu DCL, której następczynią jest obecnie…Diageo. Chichot losu? Cóż, bez wątpienia historia zatoczyła koło…

Słód, zboże i woda

W North British używa się różnych zbóż, przede wszystkim kukurydzy. Poza tym nie stronią tu od jęczmienia i pszenicy. Jęczmień jest słodowany, pozostałe zboża już nie. Pełna moc oznacza zużycie, prócz tzw. zielonego słodu (kiełkującego, nie słodowanego), około 3 tysięcy ton zboża tygodniowo! Woda do produkcji pochodzi z pobliskich wzgórz Pentland.

Zacieranie i fermentacja

Zacieranie w North British zachodzi w kadzi ze stali nierdzewnej, gdzie miesza się słodowany jęczmień zalany gorącą wodą oraz ugotowany zielony słód. Na każdy pojedynczy zacier przypada 30 ton zboża i 7-8 ton zielonego słodu. Fermentacja odbywa się w 24 kadziach o pojemności 200 tysięcy litrów i 14 o pojemności 400 tysięcy litrów (pełna pojemność to około 10 milionów litrów). Fermentacja trwa co najmniej 72 godziny, a produkt końcowy ma około 8% ABV. Ciekawostka – tygodniowy import samej kukurydzy z Francji to ponad 3 tysiące ton!

Destylacja i maturacja

W North British pracują 4 aparaty destylacyjne typu Coffey i Patent (każdy składa się z 2 części). Destylacja jest ciągła i sprawia, że gotowy destylat ma 94,5% ABV. Wydajność wynosi 500 butelek destylatu na…minutę! Maturacja odbywa się w Muirhall, kompleksie magazynowym oddalonym 20 mil na zachód od Edynburga (pierwszy magazyn powstał tam w 1963 roku, obecnie pojemność wszystkich magazynów to 130 milionów litrów alkoholu). Używa się tu klasycznych beczek, po bourbonie i sherry.

Roczna produkcja

Obecnie roczna produkcja to imponujące 72 miliony litrów gotowego destylatu. W pierwszym pełnym roku produkcji, 1888, wynosiła ona 1,5 miliona galonów (niecałe 7 milionów litrów). Po grubo ponad 100 latach tę ilość destylatu North British potrafi wytworzyć w zaledwie…5 tygodni!

Portfolio

North British jest gorzelnią whisky zbożowej, toteż nigdy w swej historii nie posiadała żadnego portfolio. Nieliczne oficjalne, limitowane wydania są niezwykle łakomym kąskiem na rynku wtórnym. Na szczęście gorzelnia nie stroni od współpracy z niezależnym bottlingiem, co rekompensuje nieco brak oficjalnych wydań. Poza tym whisky z North British stanowi o sile i jakości wielu marek blended whisky, m. in. Chivas Regal, Johnnie Walker, The Famous Grouse, Cutty Sark, J&B, Bell’s, Isle of Skye, czy Lang’s.  

Jeszcze o magazynach

W latach 2002-2003 pozbyto się magazynów Slateford Road (2002) i Westfield Road (2003) w Edynburgu. Sprzedano również słodownie. Powód był prozaiczny – koszty utrzymania tychże w obrębie miasta. Obecne magazyny posiadają 2 lokalizacje, z czego najważniejszą jest kompleks w Muirhall w West Lothian. W starych lokalizacjach pozostawiono tylko jeden „historyczny” magazyn.

Ekologia ponad wszystko

W dzisiejszych czasach ekologia to niezwykle ważny temat. A w North British nic się nie marnuje. Odpady poprodukcyjne przekształcane są na tzw. ciemne ziarna, które wykorzystywane są na paszę dla zwierząt (do 50 tysięcy ton rocznie, dziennie gorzelnia może wykarmić…6 tysięcy krów!). Płynne pozostałości z procesu produkcji przekształcane są w biogaz do wytworzenia własnej energii elektrycznej. Poza tym zbiera się tu pofermentacyjny dwutlenek węgla, który sprzedaje się potem do gazowania napojów i piwa, a nawet…chłodzenia reaktorów jądrowych!

Przyszłość

North British to jedna z największych „fabryk” produkujących whisky. Kapitał dwóch gigantów oraz koniunktura na rynku zapewniają jej solidną, spokojną przyszłość. Gdyby jeszcze jakieś maleńkie portfolio… Albo centrum dla odwiedzających… Ale nie narzekajmy. Kombinat ma się dobrze. I whisky, które częstokroć przewijają się w naszym życiu, również… I o to właśnie chodzi.

Po więcej historii zapraszamy na kukunawa.pl